Χάνια - Το πρώτο σανατόριο βουνού στην Ελλάδα

Το πρώτο ορεινό σανατόριο για φυματικούς στην Ελλάδα αλλά και το πρώτο πρεβαντόριο (ίδρυμα προληπτικής θεραπείας για παιδιά) ιδρύθηκαν και τα δυο στο Πήλιο.

Εμπνευστής και δημιουργός του σανατορίου ήταν ο γιατρός Γεώργιος Καραμάνης (1873-1964) που γεννήθηκε και μεγάλωσε στη Δράκεια και σπούδασε στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου της Αθήνας. Πριν την ίδρυση του σανατορίου, ο Καραμάνης άσκησε για δεκατρία χρόνια το επάγγελμα του γιατρού στη γενέτειρά του.

Το εγχείρημά του ήταν τολμηρό και πρωτοποριακό για την εποχή του. Η Αθήνα είχε μόλις αποκτήσει το δικό της σανατόριο, το γνωστό σήμερα «Σωτηρία» το οποίο ξεκίνησε τη λειτουργία του το 1905 με πρωτοβουλία της Σοφίας Σλήμαν. Μόλις δυο χρόνια αργότερα, το 1907, ο Καραμάνης  ίδρυσε στο Πήλιο το σανατόριο «Ζωοδόχος Πηγή» σε υψόμετρο 1200 μέτρων πολύ κοντά στα σημερινά Χάνια. Το κτίριο που στέγασε αρχικά την ιδέα του ήταν ένα μικρό υπάρχον χάνι με δύο μόνο δωμάτια. Μέσα σε λίγα μόνο χρόνια, το θεραπευτήριο διέθετε 50 κλίνες. Ο αγώνας του Καραμάνη ενάντια σε προκαταλήψεις των ανθρώπων της περιοχής ήταν συνεχής και σκληρός, καθώς οι κάτοικοι των κοντινών χωριών, αλλά και του Βόλου, αντιδρούσαν στην προσπάθειά του από φόβο μήπως κολήσουν την ασθένεια.

Στα πενήντα περίπου χρόνια της λειτουργίας του, το σανατόριο του Πηλίου φιλοξένησε πολλές ανθρώπινες ιστορίες, όχι μόνο πόνου και αγώνα για επιβίωση, αλλά και αγάπης, εγκατάλειψης και προδοσίας.

Το 1922 ο Καραμάνης παντρεύτηκε την Άννα Καμπανάρη, μια εξωστρεφή Αθηναία 27 χρόνια νεότερή του με ανήσυχο πνεύμα και σημαντικές κοινωνικές γνωριμίες. Η Άννα υπήρξε εμπνεύστρια και υπεύθυνη για τη λειτουργία του πρεβαντορίου «Τα Χελιδόνια», μια νέα θεραπευτική πτέρυγα που θα φιλοξενούσε φιλάσθενα παιδιά. Εκμεταλευόμενη τις γνωριμίες της, η Άννα κατόρθωσε ώστε η βιβλιοθήκη του πρεβαντορίου να δημιουργηθεί με την φροντίδα του Μανόλη Τριανταφυλλίδη καθηγητή γλωσσολογίας στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και το σχολικό πρόγραμμα να σχεδιαστεί από τον παιδαγωγό Αλέξανδρο Δελμούζο.

Το πρεβαντόριο, όμως, λειτούργησε για ένα πολύ μικρό διάστημα, αφού το 1939 η Άννα εγκατέλειψε τον Καραμάνη για να παντρευτεί τον Άγγελο Σικελιανό, τον οποίο γνώρισε την προηγούμενη χρονιά στο σανατόριο, όπου είχε φιλοξενηθεί ως απλός επισκέπτης.  

Ο πόλεμος που ακολούθησε ήταν καταστροφικός για τις εγκαταστάσεις. Στις 6 Αυγούστου 1942 ανατινάχθηκε από τους Ιταλούς η γεννήτρια παραγωγής ηλεκτρισμού και στις 16 Σεπτεμβρίου 1943 βομβαρδίστηκαν από του Γερμανούς βασικές πτέρυγες του σανατορίου.

Το 1946-1947 κατόπιν συμφωνίας με την Εβραϊκή Φιλανθρωπική Οργάνωση της Αμερικής Joint νοσηλεύτηκαν στο σανατόριο φυματικοί Εβραίοι από την Ελλάδα και τα στρατόπεδα συγκέντρωσης της Γερμανίας. Το 1951 ο Καραμάνης αναγκάστηκε να λάβει ένα μεγάλο δάνειο από την Εθνική Τραπεζα για να ανακατασκευάσει τις εγκαταστάσεις. Αν και το σανατόριο επαναλειτούργησε κανονικά, οι πολλές οικονομικές δυσκολίες οδήγησαν στην πτώχευση το 1960.

Σήμερα, το πρώτο σανατόριο βουνού της Ελλάδας στέκεται ταπεινωμένο μέσα στο δάσος. Τις Κυριακές, όταν ο καιρός είναι καλός και οι πλαγιές δεν καλύπτονται από χιόνι, το μισογκρεμισμένο κτίριο γεμίζει από κόσμο και φωνές. Σειρές από αυτοκίνητα παρκάρουν στον δρόμο που οδηγεί στις εγκαταστάσεις. Αλίμονο, ανάμεσα στα ερειπία τρέχουν και κρύβονται νέοι με στολές παραλλαγής που κρατούν αυτόματα ηλεκτροκίνητα όπλα. Μικρές μπαλίτσες στο χώμα, σαν παιδικές τσιχλόφουσκες που γλίστρησαν κατά λάθος από το κουτί τους, ζωγραφίζουν τους μισογκρεμισμένους τοίχους ροζ και πορτοκαλί.  

Παρόλα αυτά και παρά την άσχημη κατάσταση του κτιρίου σήμερα, όσοι αγαπάμε το Πήλιο δεν θα σταματήσουμε να αναμένουμε μια έξυπνη πρωτοβουλία από την περιφέρεια, ώστε αυτό το μνημείο που συνδέεται με κορυφαίες στιγμές της τοπικής μας ιστορίας να μετατραπεί σε τουριστικό προϊόν.